Johan Rudolf Thorbecke werd geboren in Zwolle uit een half-Duitse familie, waarvan de vader lange tijd werkloos was. Hierdoor leefde de familie niet alleen in grote armoede, maar was zelfs aangewezen op vernederende steun van in Duitsland levende familieleden. Tot aan zijn dood in 1832 heeft Thorbecke's vader zijn begaafde zoon op niet aflatende wijze gestimuleerd om te studeren, en het oog constant gericht te houden op een carrière. Thorbecke studeerde af in de letteren aan de Universiteit Leiden en vervolgens promoveerde hij in de letteren aan diezelfde universiteit.
Na zijn promotie vertrok hij met een studiebeurs naar Duitsland: hij kwam in aanraking met het Duitse filosofische idealisme, en leerde veel mensen kennen uit het Academische milieu. Geldzorgen dreven hem terug naar de Nederlanden, alwaar, na eerder misgelopen benoemingen als hoogleraar filosofie te Leiden en Utrecht, hij in 1825 benoemd werd in de Zuidelijke Nederlanden: Buitengewoon hoogleraar aan de Universiteit Gent, met als leeropdracht Europese Geschiedenis, Internationale betrekkingen, en 'Statistiek' .
Als gevolg van de Belgische revolutie in 1830 moest hij de stad verlaten. Een jaar later werd Thorbecke benoemd tot hoogleraar diplomatie en moderne geschiedenis aan de Universiteit Leiden. Omdat hij aangesteld was bij de Rechtenfaculteit, werd hij honoris causa tot Doctor in de Rechten gepromoveerd. Hier zou hij o.a. college geven over de Grondwet. Daarmee is zijn zwenking van de letteren/filosofie, via de geschiedenis/geschiedfilosofie, naar de actuele wetgeving voltooid, en wordt zijn intrede in de politiek verklaard.
Thorbecke was driemaal minister van Binnenlandse Zaken. De positie van minister-president bestond nog niet, maar het was voor iedereen duidelijk dat hij de leider was, reden waarom men toch spreekt van de drie 'Kabinetten Thorbecke'. Met zijn organieke wetten heeft hij de basis gelegd voor onze bestuurlijke organisatie met drie bestuurslagen.
